Nederland is de op één na grootste voedselexporteur ter wereld en loopt in veel opzichten voorop bij het vinden van nieuwe en duurzame manieren om voedsel te produceren. De voedselsector staat echter voor grote uitdagingen, niet alleen in Nederland maar wereldwijd. Een groeiende wereldbevolking, klimaatverandering, energietransitie, pandemieën en oorlogen zetten ook deze sector onder druk. Willen we ook in de toekomst in een gezonde omgeving voldoende, duurzaam en gezond voedsel kunnen produceren en consumeren, dan zijn veranderingen nodig in ons voedselsysteem. Kortom, een transitie naar een gezonde en duurzame voedselketen. 

In Nederland zetten (boeren)bedrijven, maatschappelijke organisaties, overheid, provincies en gemeenten zich al ruimschoots in voor zo’n transitie. Ze houden zich bezig met belangrijke aangelegenheden als innovatieve teeltmethoden, natuurinclusieve voedselproductie, stadslandbouw, korte ketens, eiwittransitie, voedseleducatie en -voorlichting. Bij Floriade toont een aantal van hen nog tot en met 9 oktober concrete oplossingen voor een toekomstbestendig voedselsysteem. Hieronder een selectie uit de inzendingen.

Kennis hub voor voedselvraagstukken

(Kavel 81 - Food Forum)

Aan de basis van het paviljoen Food Forum staat de ontstaansgeschiedenis van Flevoland: nieuw, vruchtbaar land waar voorheen de Zuiderzee stroomde. Drooggelegd om de overbevolkte Randstand te ontlasten en de voedselproductie te verhogen. Anno 2022 staat Flevoland internationaal bekend als voorloper op het gebied van innovatie in de voedselproductie. Het paviljoen zelf bestaat grotendeels uit circulaire en natuurlijke materialen, zoals hout en gerecycled beton.

‘Food Forum is onderdeel van Flevo Campus, een kennis hub, waar wetenschap, onderwijs, ondernemers en overheid samenwerken aan innovaties voor wereldwijde stedelijke voedselvraagstukken.’ Aan het woord is Ellen Tijkotte, senior projectleider Provincie Flevoland. Bij het zoeken naar oplossingen gaat het niet alleen om het verduurzamen van onze voedselproductie maar ook van ons eetpatroon. Naast meer plantaardig is ook het eten van regionaal geproduceerde producten uit het seizoen belangrijk voor een toekomstbestendige voedselketen. Tijkotte: ’In het paviljoen, dat blijft staan na afloop van Floriade, komen beide vraagstukken bij elkaar. Op de bovenverdieping zijn ontmoetingsruimtes voor bijeenkomsten en events over innovaties in het voedselsysteem. De benedenverdieping is nu expositieruimte maar wordt vanaf 1 november ingericht als restaurant. Hier kunnen bezoekers met het ‘Menu voor de Toekomst’ ervaren dat plantaardig en regionaal geteeld voedsel niet alleen gezond is voor mens en milieu maar vooral ook lekker is.’

Natuurinclusief met pixelfarming

(Kavel 132, Flevofood)

Flevoland is aangelegd om een belangrijke rol te spelen in de voedselproductie. Er zijn dan ook veel boeren en ondernemers actief op het gebied van de productie en verwerking van voedsel. Voor nu maar ook voor de toekomst. Bij Floriade toont Flevofood, de netwerkvereniging van en voor Flevolandse voedselbedrijven, de toekomst van de landbouw onder de titel Sowing the Future. Dit doet ze samen met zaadveredelingsbedrijf Bejo en Pixel Farming. In de polder wordt hard gewerkt aan het voedsel van morgen. Hier op de kavel van Flevofood zie je hoe de heerlijkste groenten groeien, van groene en rode boerenkool en verschillende kleuren penen tot en met bietjes en prei met een bloemenstrook ernaast.

Het idee van pixelfarming is dat op elke 'pixel' van dertig bij dertig centimeter een ander gewas staat. Deze gewassen worden onderhouden door een robot, die precies weet waar welke plantjes staan en welk onderhoud ze nodig hebben, zonder gebruik te maken van pesticides of kunstmest. Met pixelfarming kunnen boeren, zonder belasting van het milieu, voedsel op optimale wijze natuurinclusief verbouwen. Door gewassen slim samen te planten vergroten we de biodiversiteit, wordt onkruid onderdrukt, zorgen we voor gezonde planten en krijgt de vruchtbaarheid van de bodem een boost.

Koploper op het gebied van eiwittransitie

(Kavel 142 – The Protein Showcase)

Op dit moment is een groot deel van het eiwit dat wordt geproduceerd en gegeten van dierlijke oorsprong: eieren, vlees, melk en kaas. Deze eiwitproductie en -consumptie zorgt voor uitputting van natuurlijke bronnen en een hoge CO2-uitstoot. Door minder dierlijke en juist meer plantaardige eiwitten te produceren en consumeren, kunnen we de voedselketen verduurzamen en het milieu verbeteren. Plantaardige eiwitten zitten in onder andere in brood, graanproducten, peulvruchten, noten en paddenstoelen. Deze verschuiving, eiwittransitie genoemd, krijgt op Floriade een gezicht met The Protein Showcase. Dit is een akker van 1.800 m2 waarop in strokenteelt eiwitrijke gewassen worden verbouwd als veldbonen, lupine, quinoa, soja, kikkererwten en bruine bonen. Deze gewassen doen het prima in het Nederlandse klimaat. Midden op de akker staat een kas waar de bezoeker alles te weten kan komen over de eiwittransitie in Nederland. Ons land is koploper op het gebied van de eiwittransitie. Uiteenlopende bedrijven, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen en lokale overheden maken zich hiervoor sterk. De akker is een initiatief van de provincies Flevoland, Overijssel, Gelderland, Noord-Holland, Noord-Brabant, Zeeland, Limburg, Flevofood en de Flevo Veldbonenboeren Groep.

Inzetten op de korte keten

(Kavel 131- Fruithal Smits)

Al decennialang teelt de familie Smits appels, sinds 1982 zelfs al vanuit de gemeente Zeewolde in Flevoland. Gaandeweg is het assortiment uitgebreid met peren en aardbeien. Het fruitteeltbedrijf omvat 17 hectare. Het fruit wordt op milieuvriendelijke wijze geteeld, met respect voor de natuur. Voor Fruithal Smits biedt deelname bij Floriade een podium voor de korte keten. Op de kavel kan de bezoeker een kijkje achter de schermen nemen over hoe het fruit wordt geteeld en leren hoe fruit bijdraagt aan een gezonde levensstijl.

Nicole Smits, mede-eigenaar van Fruithal Smits: ‘De subthema’s van de Floriade, Feeding the City en Healthying the City, sluiten goed aan bij onze bedrijfsvoering. We gebruiken onze aanwezigheid op Floriade om ons als boer te verbinden met de burgers en om ze kennis te laten maken met onze fruittuin van Flevoland.’ De korte keten is belangrijk voor het fruitteeltbedrijf. ‘Onze droom is de producten die wij hier in Flevoland telen op ons bedrijf rechtstreeks te leveren aan de consument. Van belang hierbij is natuurlijk dat de consument ons als fruitteler weten te vinden en zich bewust is van het feit dat het fruit dat hij of zij koopt uit de buurt komt.’

Feeding the City in de praktijk

(Kavel 3 - Stadslandbouw Oosterwold)

Oosterwold is het nieuwe stadsdeel tussen Almere en Zeewolde. Een duurzame, groene wijk, waar toekomstige bewoners hun eigen woning mogen vormgeven en zelf opdrachtgever zijn bij de aanleg en beheer van wegen, paden, groen, water en openbare ruimte. Ook bijzonder is dat bewoners minimaal de helft van hun kavel moeten bestemmen voor stadslandbouw. Jan-Albert Blaauw, Oosterwold-bewoner van het eerste uur en initiatiefnemer van de Coöperatie Stadslandbouw Oosterwold: ‘De opbrengst gebruiken we zelf en het overschot kan door de coöperatie in de regio afgezet worden. Doel is enerzijds om als wijk zelfvoorzienend te worden, anderzijds om uiteindelijk 10% van het voedselmandje van Almere te kunnen vullen met producten uit Oosterwold.’

Op Floriade is een Oosterwoldse tuin aangelegd, waar bezoekers kunnen meekijken met dit misschien wel grootste stadslandbouwproject ter wereld. In de expositieruimte komen ze meer te weten over stadslandbouw. Blaauw: ‘Het stadslandbouwproject Oosterwold past uitstekend in het thema van Floriade, Growing Green Cities. We brengen Feeding the City al in praktijk. Zo’n drie jaar geleden is de Coöperatie Stadslandbouw Oosterwold opgericht om het project verder te brengen. De coöperatie helpt bewoners met het efficiënt en effectief verbouwen van groente en fruit en zorgt ervoor dat de overproductie een goede bestemming krijgt op de regionale markt.’

Samen met de natuur voedsel verbouwen

(Kavel 197 – Agroforestry)

Agroforestry, of herstellende landbouw, is een duurzame vorm van landbouw. Echt nieuw is het niet: voorafgaand aan de industrialisatie in de 20e eeuw wars het eeuwenlang heel gewoon. Op Utopia Island laat de Stichting Weerwoud zien hoe agroforestry ‘werkt’ en welke grote meerwaarde het heeft voor de landbouw en de natuur. Op het op 1,4 hectare grote agroforestryperceel liggen lange stroken met verschillende gewassen als aardappelen en wortels. Langs de stroken staan rijen met fruit- en notenbomen en bessenstruiken.

Xavier San Giorgi, oprichter van Stichting Weerwoud: ‘Met agroforestry laten we zien dat het heel goed mogelijk is om samen met de natuur voedsel te verbouwen. We maken bomen en struiken weer onderdeel van de landbouw. Zo worden bijvoorbeeld appelbomen, duindoorns en tamme kastanjes gecombineerd met vee of met gewassen als aardappelen, granen en bietjes.’ Door de gecombineerde teelt versterkt agroforestry de biodiversiteit en daarmee ook de weerbaarheid van zowel de gewassen als de bodem. ‘Hier profiteren niet alleen de boeren van, maar ook de dieren en de consumenten’.

De andere vorm van ecologische en duurzame voedselproductie op Utopia Island is het voedselbos. Een ecologische ‘hotspot’, met een grote hoeveelheid eetbare planten en bomen en struiken met vruchten en noten. San Giorgi, legt het verschil uit met agroforestry: ‘Een voedselbos lijkt qua opbouw op een natuurlijk bos. Het heeft verschillende lagen van bomen, struiken en kruiden. Voedselbossen sluiten meer bij de beleving van stadsbewoners, agroforestry meer bij de wereld van boeren.’ Zowel het voedselbos als het perceel met agroforestry blijven in bedrijf na afloop van de Floriade.

Jong geleerd is oud gedaan (Kavel 194 - Utopia Schooltuin)

Op Utopia Island liggen de schooltuintjes van Floriade. Ze maken deel uit van de inzending ‘The Voice of Urban Nature’, het gezamenlijke paviljoen van de gemeenten Amsterdam en Almere. Het schooltuinprogramma wordt uitgevoerd door ‘Schooltuinen en Natuureducatie’ van de Gemeente Amsterdam in samenwerking met Stad en Natuur uit Almere die een gastlessen verzorgde. Juultje Joosten, educatief medewerker bij de afdeling Schooltuinen en Natuureducatie van de gemeente Amsterdam: ‘Tijdens de duur van de Floriade geven we in de tent op het terrein iedere dinsdag les aan de leerlingen van groep 6 en 7 van een Amsterdamse en een Almeerse basisschool. Ze leren hier over voedsel, natuur en gezondheid. Ook werken we op die dagen met hen in de schooltuintjes. Na de lessen blijft de klasopstelling staan, zodat de tent er steeds als een echt klaslokaal uitziet, ook voor andere bezoekers.’ Een expositie in de tent laat bezoekers zien hoe natuur- en voedselonderwijs voor basisscholen kinderen al jonge leeftijd leert om meer begrip voor de natuur te ontwikkelen. In de weekenden zijn er ook leuke educatieve workshops voor kinderen. Na afloop van Floriade blijven de schooltuintjes op locatie waar ze mogelijk door de Flevocampus en Almeerse basisschoolleerlingen worden gebruikt.

Innovatie nu en in de toekomst

(Kavel 136 - The Green House)

The Green House is met 10.000 m2 het grootste paviljoen op het Floriadeterrein. In deze enorme kas laat de Nederlandse tuinbouwsector zien dat het volop innoveert en bezig is met het duurzaam telen van groente en fruit. Maurice Wubben, kasmanager van The Green House beschrijft wat er zoal op dit vlak te zien is. ‘In The high Tech Greenhouse worden onder andere paprika’s en aardbeien geteeld in goten, boven de grond. De planten groeien in een substraat van steenwol. Water, licht, mest, voedsel en verwarming worden allemaal aangestuurd en gemonitord door een computer. Zo wordt er geen druppel verspild, een zeer duurzame teeltmethode die breed wordt toegepast.’

Dan het Technical Innovation Centre, waar de bezoeker een kijkje in de toekomst krijgt. ‘Telers zullen veel meer gebruik gaan maken van drones, robots en camera’s ter ondersteuning bij het beschermen, monitoren en zelfs het plukken. Zo kunnen camera’s schadelijke insecten herkennen en robots tomatenbladeren plukken’. Andere hightech is de vertical farm, waar in meerlagenteelt onder ledverlichting op duurzame wijze cress-soorten worden geteeld. Volledig afgesloten van de buitenwereld, zonder zonlicht maar ook zonder schadelijke schimmels en insecten.

Ten slotte Growers Kitchen, waar bezoekers de lekkerste en mooiste groente- en fruitsoorten kunnen proeven. ‘Allemaal topkwaliteit van Nederlandse bodem’, aldus Wubben.

Van bewustwording naar gedragsverandering

(Kavel 141- World Food Pavilion)

In het World Food Pavilion op Floriade gaat het om de verhalen die achter ons voedsel schuilgaan. Over de impact op het milieu, het klimaat, de omgeving en de gezondheid. Deze verhalen worden verteld in het 360 graden filmtheater van de World Food Experience, in de Innovatiedome en op het smaak- en speelplein. ‘We streven ernaar mensen op een speelse en interactieve manier bewust te maken van de wereld rond voeding,’ aldus David de Bruijn, pr-manager van de World Food Experience. Samen met de provincie Gelderland en de gemeente Ede is de World Food Experience een van de initiatiefnemers van het World Food Pavilion.

Het paviljoen toont innovatieve oplossingen door Gelderse bedrijven en (onderwijs)instellingen die bijdragen aan een gezond en duurzaam voedselsysteem. Als voorbeeld noemt De Bruijn het onderzoek door onder meer de WUR (Wageningen University & Research) naar het bestrijden van een bodemschimmel die wereldwijd bananenplanten bedreigt. In Ede worden daartoe nieuwe teeltmethoden getest, die in de Innovatiedome zijn te zien.

De Bruijn: ‘Via bewustwording zetten we in op het bewerkstelligen van gedragsverandering ten aanzien van voedsel. Deze is nodig voor een gezonde, duurzame toekomst. We richten ons hierbij vooral op jongeren, omdat zij met deze transitie te maken krijgen en er invloed op kunnen uitoefenen.’

Het paviljoen toont innovatieve oplossingen door Gelderse bedrijven en (onderwijs)instellingen die bijdragen aan een gezond en duurzaam voedselsysteem. Als voorbeeld noemt De Bruijn het onderzoek door onder meer de WUR (Wageningen University & Research) naar het bestrijden van een bodemschimmel die wereldwijd bananenplanten bedreigt. In Ede worden daartoe nieuwe teeltmethoden getest, die in de Innovatiedome zijn te zien.

De Bruijn: ‘Via bewustwording zetten we in op het bewerkstelligen van gedragsverandering ten aanzien van voedsel. Deze is nodig voor een gezonde, duurzame toekomst. We richten ons hierbij vooral op jongeren, omdat zij met deze transitie te maken krijgen en er invloed op kunnen uitoefenen.’

Deze deelnemers bij Floriade vormen een kleine selectie van bedrijven, instellingen en overheden rond de foodsector die nieuwe, concrete oplossingen hebben voor een toekomstbestendig voedselsysteem waarin anders wordt geproduceerd en geconsumeerd. Zij zetten zich al volop in voor deze transitie in het besef dat deze oplossingen noodzakelijk zijn voor mens, dier en milieu.

Floriade Expo 2022

Nog maar tot en met 9 oktober 2022 is Almere hét podium voor de wereldtuinbouwtentoonstelling Floriade Expo 2022. De Nederlandse tuinbouw presenteert dan samen met nationale en internationale partners, innovaties en oplossingen voor duurzame en leefbare steden. Op het 60 hectare grote terrein staat het thema “Growing Green Cities” centraal. Het expoterrein ligt op korte reisafstand van Amsterdam en direct aan de A6 met uitzicht op de skyline van Almere.