Hoe kunnen we ons belastingstelstel beter en toekomstbestendig maken? Het ministerie van Financiën heeft hier samen met andere departementen onderzoek naar gedaan en bouwstenen voor opgesteld, die vandaag naar de Tweede Kamer zijn gestuurd. Het gaat om een ambtelijk rapport waarbij de inzichten gebruikt kunnen worden bij de volgende kabinetsformatie. 

Het gaat om elf onderzoeken aan de hand van zeven knelpunten in het huidige belastingsysteem. Dit leidt tot 169 bouwstenen waaruit politieke partijen kunnen kiezen. 

De zeven knelpunten zijn: 

• 1. Steeds hogere lastendruk op arbeid voor werkenden 
• 2. Het stelsel raakt uitgewerkt 
• 3. De opkomst van flex- en platformeconomie vraagt om aanpassing van wet en uitvoering 
• 4. Ongelijke belasting van vermogen leidt tot arbitrage en uitstel 
• 5. Het belasten van winst wordt (nationaal) steeds lastiger 
• 6. Schade aan klimaat en gezondheid wordt onvoldoende beprijsd 
• 7. Effectiviteit van nationale belastingheffing neemt af 

Uit de uitgebreide nieuwe onderzoeken naar deze knelpunten blijkt onder andere dat de lasten op arbeid zijn gestegen in Nederland. Voor middeninkomens is het de afgelopen vijftien jaar minder aantrekkelijk geworden om meer te gaan werken. Lage inkomens zijn minder belasting gaan betalen, maar merken wel dat het stelsel van belastingen en toeslagen ingewikkelder is geworden. 

Ondertussen heft Nederland ten opzichte van andere landen relatief weinig belasting op vermogen. Sommige vormen van vermogen worden bovendien minder belast dan andere. Dit geldt bijvoorbeeld voor de eigen woning.  En ook voor het vermogen van zogenaamde aanmerkelijk belanghouders in box 2, dat voornamelijk in handen is van de top 1% meest vermogende huishoudens in Nederland. Het totale vermogen van deze aanmerkelijk belanghouders bedraagt bovendien € 400 miljard; een verdubbeling van wat tot nog toe uit de statistieken bleek. De mogelijkheid tot belastinguitstel en andere fiscale voordelen in box 2 werkt belastingontwijking in de hand. 

Belastingdruk beter spreiden, stelsel vereenvoudigen 

Met deze en andere bevindingen in het achterhoofd, zijn er beleidsopties uitgewerkt om het verschil in belastingdruk tussen werknemers, zelfstandigen en gepensioneerden te verkleinen, belastingontwijking aan te pakken en het stelsel eenvoudiger te maken.   

Ook worden beleidsopties voorgesteld om belastingen op arbeid te verlagen en te verschuiven naar een hogere belasting op (inkomen uit) vermogen. Daarnaast worden voorstellen gedaan om belastingen verder te vergroenen, bijvoorbeeld door vliegbelasting, een slachttaks of een hogere energiebelasting voor bedrijven die veel energie verbruiken. Een meer Europese aanpak op terreinen als winstbelasting en belasting op milieuvervuiling kan bovendien effectiever zijn dan het invoeren van nationale belastingen. 

Deze beleidsopties sluiten ook aan bij de wens van het merendeel van de bevolking, zo is onderzocht. Het merendeel van de Nederlanders spreekt steun uit voor belastingen als bijdrage aan de samenleving en vindt een goede verdeling tussen arm en rijk het belangrijkste aspect van belastingen. Ook steunen Nederlanders de introductie van hogere belastingen voor milieuvervuilers, ook als dat hen zelf raakt. Tegelijkertijd vinden burgers hun kennis over belastingen beperkt en zeggen ze dat het stelsel te ingewikkeld is.  

In het onderzoek wordt daarnaast geadviseerd om fiscale wetgeving scherper te toetsen waardoor fiscale regelingen na een negatieve evaluatie worden geschrapt of aangepast. Dit omdat maar weinig fiscale regelingen overtuigend positief scoren op doelmatigheid en effectiviteit.   

De bouwstenen zijn aan het begin van de coronacrisis afgerond. Het is duidelijk dat de huidige crisis grote effecten zal hebben op de samenleving en de economie. Op de korte termijn kan er bijvoorbeeld vooral behoefte zijn aan stimulerende en ondersteunende maatregelen. De beschreven knelpunten verdwijnen echter niet en zullen ook in de toekomst vragen om een structurele oplossing.